Sakralni objekti koje su Osmanlije podizale u osvojenim krajevima, vremenom su poprimili svoju specifičnost koju obično označavamo kao balkansko-istambulski tip gradnje. Najvažniji sakralni objekti su džamije (od arapske riječi džami-što znači ,,onaj koji skuplja, okuplja“- ljude). U južnoslovenskim zemljama osvojenim od Osmanlija, razvila se islamsko-balkanska varijanta džamije s jednim molitvenim prostorom, ograničenim građevinom kvadratne osnove. Minareti su uglavnom građeni po ugledu na osmanski (turski) tip, koji podrazumijeva zavidnu visinu koju je pratila njegova vitkost.[1]

Naseljavajući Onogošt, muslimansko stanovništvo je ubrzo počelo sa izgradnjom sakralnih objekata. Širenjem grada van zidina Bedema, broj takvih objekata se povećavao tako da su u samom gradu postojale 4 džamije, dok ih je 5 bilo u široj okolini Nikšića. To je bila teritorija koju je obuhvatao nikšićki kadiluk[2].  Sačuvana je samo Hadži Ismailova džamija u Grudskoj mahali.

??

Podigao ju je Hadži Ismail Lekić iz bratstva Mehmednikića-Gruda 1804. godine (1219. po hidžri), na mjestu stare džamije  koju su srušili Crnogorci sa Rusima prilikom jednog upada u Nikšić.[3]

Hadži Ismailova džamija je jednostavna građevina. Kvadratna osnova je malih dimenzija, a objekat je pokriven četvorosvodnim krovom. U džamiju se ulazi kroz manje predvorje podijeljeno na dva dijela, u desnom je gasulhana, a u lijevom mektebska učionica, odnosno kancelarija.[4] Molitveni prostor osvjetljava dnevna svjetlost sa ukupno 6 prozora. U zidu okrenutom prema Meki nalazi se mihrab, ovalna niša, prema kojoj se vjernici okreću prikom molitve. U tom dijelu stoji, odnosno sjedi, imam za vrijeme držanja dersa. Hadži Ismailova džamija ima i drveni minber tj. propovijedaonicu sa koje imam obavlja hutbu (propovijed). Ovaj dio se sastoji od prolaza u obliku jednokrakog stepeništa i završnog baldahina. U unutrašnjosti džamije nalazi se i mahfil galerija koja je smještena duž cijelog zida iznad glavnog ulaza. Uz desni zid džamije, sa vanjske strane, gledano sa glavnog ulaza, smješten je kameni minaret visine oko 15 metara. Pri njegovom gornjem dijelu nalazi se šerefet, koji služi mujezinu za pozivanje vjernika na molitvu.[5]

Na kamenoj ploči iznad ulaznih vrata napisan je tursko-arapskim pismom, vrlo lijepo izrađen tarih (natpis) u kome stoji označeno kada i ko je zidao. Slova su čitka, poređana u dva reda, a na ploči je napisan sledeći tekst:

U ime Boga, opšteg dobročinitelja Milostivog,

Ovu zgradu počeo je praviti do Sudnjega dana

Da bude u njoj svjetlosti

i Božjom pomoći bi dovršena,

u kojoj će raditi duše mrtvoga do njenog opstanka rahmet uživati

onaj koji je podigao ovu zadužbinu, a to je Hadži Smail 1219/1804.

neka Bog bude zadovoljan ovim njegovim radom, na Sudnjem danu,

neka mu duši valjdane

i neka je  sačuva od paklene vatre.[6]

Hadži Ismailova Džamija pod zaštitom je države kao kulturno-istorijski spomenik[7].

MIODRAG ĆETKOVIĆ , Grad kulture

[1] Slobodan Drobnjak, Sait Š. Šabotić, Muslimansko/bošnjačko stanovništvo onogoškog-nikšićkog kraja 1477-2003, Almanah, Podgorica, 2005, str. 280.

[2] Isto, str. 280.

[3] Petar Šobajić, Nikšić-Onogošt, Nikšić, 1995. (reprint izdanje), str. 80.

[4] Bajro Agović, Džamije u Crnoj Gori, Almanah, Podgorica, 2001, str. 131.

[5] Slobodan Drobnjak, Sait Š. Šabotić, nav.djelo, str. 282.; Vidi još: Ahmed Mehmedović, O Nikšiću-nekad i sad, Glasnik VIS-a u SFRJ,br.4. Sarajevo, 1983, str. 560.

[6] Bajro Agović, nav djelo, str. 131-132.

[7] Slobodan Drobnjak, Sait Š. Šabotić, nav.djelo, str. 282.