Potiskujući patrijahalna shvatanja starijih generacija , krajem 19.V. u Nikšiću se razvija težnja za raznovrsnijem kulturnim životom.  Inicijativa za osnivanje društva potekla je iz redova Društva nikšićke čitaonice, Pozorišnog društva i redakcije ,, Nevesinja“. Jedna od najvecih zasluga pripada Niku Ivankoviću, bivšem  austrijskom oficiru, koji je emigrirao u Crnu Goru i stavio se u službu Knjaževine. Prvo kao nastavnik u cetinjskoj gimnaziji i bogosloviji , a potom zbog sukoba sa dvorom uspijeva dobiti mjesto učitelja u Nikšiću.[1] Pjevačko društvo ,, Zahumlje “ je osnovano 28.septembra 1898.godine, i za prvog njegovog predsjednika je izabran Niko Ivanković.

Prvo nastupanje ,, Zahumlja “ bilo je krajem oktobra iste godine ,, skromna zabava u kafani Vujica “[2], gdje su otpjevali pjesmu ,, O junačka svjetla zoro “. Dok je prvi put društvo stupilo pred publiku uoči Nikolja dne iste godine , uz obiman i šarolik kulturno umnjetnički program. Nakon toga krajem godine društvo se pojavljuje sa predstavama i izvođenjem drama ,, Zejkla „ ,“ Arvanit“  ,  „Šarana “ ,  Na Badnji dan  “ , ,,Kubanski rob „ ..,, Ciganska večera i cigani „.. ,, Ženski neprijatelj „… ,,Što se ne ženiti „…  ,, Gospođica mila „ ..  ,, Dva stara rasejana „ .. ,, Balkanska carica “ i dr.

Sloboda je bez kulture isto što i kultura bez slobode, tako da je nemjerljiv doprinos tom civilizacijskom spregu dalo Nikšićko ,, Zahumlje“ sa svojijem kulturnim manifestacijama . Iako neprestano izloženo finansijskijem teškoćama , kao i  otvorenijem sukobljavanjima sa zvaničnijem vlastima zbog opozicionog djelovanja čelnih ljudi predstavnika Pjevačkog društva ,, Zahumlja“  Ono je  uspjelo  da u kontinuitetu uveseljava Nišićku i Crnogorsku publiku raznijem gostovanjima i predstavama.

Prvi svjetski rat prerkinuo je period plodnog , naprednog i napornog djelovanja ,, Zahumlja , a većima članova Drustva se našla u austrijskim logorima.

Miodrag Ćetković , Grad kulture

[1] Veljko Šakotić , Nikšić u knjaževini Crnoj Gori, Nikšić 1996.g. str.278.

[2] Nevesinje ,br 23. Nikšić 1898,